top of page

Кыhыл аармыйа немец сэриилэрин Сталинградка кыайыыта – А5а дойду Улуу сэриитин биир саамай сүдү суолталаах түһүмэ5э. Бу  кырыктаах кыргыhыы1942 сыл от ыйын 17 күнүттэн 1943сыл олунньу 2 күнүгэр диэри сал5аммыта.

         Кыhыл аармыйа түѳрт ый оборуона5а сытан, немец күүһүн-күдэ5ин эhэн, имири сотор былааннарын суох гыммыта, ѳстѳѳх кута-сүрэ итинтэн ыла тостубута, чугуруйан барбыта.

Бу кыргыhыы - үйэ кыргыhыыта. Икки ѳттүттэн 2 мѳлүйүѳнтэн тахса киhи кыттыбыта, 2 тыhыынча тааӊка, 2 тыhыынча самолет, 26 тыhыынча кэриӊэ араас сэп-сэбиргэл туттуллубута. Сталинград анныгар Кыhыл аармыйа биэс аармыйаны үлтүрүппүтэ: икки немец, икки  Румыния, биир Италия аармыйаларын. Немецтэр бу кыргыhыыга 800 тыhыынча кэриӊэ киhини, ону кытта үгүс техниканы, сэрии сэбин. сүтэрбиттэрэ

         Бу улуу кыргыhыыга уhулуччу хорсуннарын кѳрдѳрбүт  120-тэн тахса  буойун Советскай Союз Геройун аатын ылбыта, кыргыhыы 760 буойуна «Сталинград кѳмүскэлин иhин» мэтээлинэн на5араадаламмыта.

         Сталинграды кѳмүскээн, Саха сириттэн 10 тыhыынча буойун  уоттаах сэриигэ кыттыбыта, олортон 935 саллаат кыргыhыы хонуутугар охтубута.

         А5а дойдуну кѳмүскүүр сэрии сылларыгар Горнайтан барыта 886 киhи ыӊырыллыбыта. Сталинград иhин кыргыhыыга   Горнай улууhун  44    саамай чулуу, күүстээх эр дьонноро кыттыыны ылбыттара. Үгүстэрэ кыргыс хонуутугар букатыннаахтык хаалбыттара.

         Альбом кыргыhыыга кыттыбыт биир дойдулаахтарбытыгар ананар.

         Улуу сэрии саха буойуннарын хорсун-хоодуот быhыыларын, үтүѳ ааттарын  кэлэр кѳлүѳнэ ыччат умнуо суо5а, ѳрүү ахта-саныы сылдьыа5а диэн  бигэ эрэллээхпит.

 

Сталинград кыргыhыытын кыттыылаахтара

 

Кыайыы кынаттанан эргиллибиттэр

Дьячковский Моисей Саввич

1942 сыллаахха ыцырыллыбыт. Сулууспалаабыт байыаннай чааЬа 72-с сп. Ростов к. иЬин кыргыЬыыга кыттыбыт. Салгыы Сталинград кыргыЬыытыгар кыттан, ыараханнык бааЬырбыта. 1944 сыллаахха дойдутугар КыЬыл Сулус уордьаны иилинэн кэлбитэ

Евлев Петр Андреевич

А5а дойду Улуу сэриитигэр 1942 с. бэс ыйыгар ыцырыллыбыт. Стрелок-пулеметчик идэтин ылбыт уонна Сталинград оборонатыгар сэриигэ киирбитэ. Онно оборона5а уЬуннук сытан хаста да тохтуруйэн атаакаларга киирбит. Сталинград куорат иЬин элбэх хаан тохтуулаах кырыктаах кыргыЬыыларга кыттыбыта. Ол сылдьан 1943 сыллаахха бааЬыран дойдутугар П-с группалаах инбэлиит буолан, КыЬыл Сулус уордьаны иилинэн эргиллибитэ.

Новиков Алексей Николаевич

Сэриигэ 1941 сыллаахха ыцырыллыбыт. Лейтенант, политрук. Брянскай, Сталинградскай, 2-е Белорусскай фроцца сэриилэспит. Икки КыЬыл Сулус уордьаннаах.

Степанов Афанасий Николаевич

Сэриигэ 1941 сыллаахха ыцырыллан Волховскай фронт чаастарыгар, Сталинградка 15-е сп састаабыгар сэриилэЬэ сылдьан уца ата5ар ыараханнык бааЬыран, ер эмтэнэн 1943 с. дойдутугар эргиллибит. А5а дойду сэриитин 2-е ст. уордьанынан на5араадаламмыт.

Жирков Николай Федорович

1942 с. сэриигэ ыцырыллыбыт. 252-е сд 932-е сп састаабыгар сылдьан, Сталинград к. кемускэлигэр кыттыбыт. Пулеметчик, ефрейтор.Сэрииттэн Албан аат 3-е ст уордьаннаах, «Сталинград оборонатын иЬин» мэтээллээх эргиллибит.

Дьячковский Егор Васильевич

1942 с. сэриигэ ыцырыллыбыта. 29-е армия 289-е сп кииреэн, Сталинград оборонатыгар сэриилэспит. Икки тегул араанньылаах. Сэрииттэн «Хорсунун иЬин» мэтээллээх эргиллибит.

Гаврильев Николай Афанасьевич

 

1942 с. сэриигэ ьщырыллыбыта. Сталинград туЬаайыытынан сэриилэспит. Албан аат 3-е ст. уордьанынан на5араадаламмыт.

Заровняев Алексей Филиппович

1942 с. сэриигэ ьщырыллыбыта. 252-е сд 928-е сп 5—с рота састаабыгар сэриилэспит. Сталинград оборонатын кэмигэр 1942 с. бааЬыран, дойдутугар кэлбитэ.

Данилов Иван Еремеевич

Мытаах Ленин аатынан холкуос. 1942 с. алтынньы ыйтан Сталинград оборонатын 252-е сд састаабыгар сылдьан, хацае илиитигэр бааЬыран, инбэлиит буолан 1943 с. саас дойдутугар эргиллибит. Сэрииттэн «Хорсунун иЬин» мэтээллээх кэлбит.

Прокопьев Семен Семенович

          1941 с. сэриигэ ьщырыллыбыта, Харьков таЬыгар 1942 с. олунньуга хара5ар араанньы буолан, ер эмтэнэн, салгыы Сталинград к. собуокка харабыл сулууспатыгар сылдьан, ити сыл босхолонон дойдутугар эргиллибит.

Новиков Николай Егорович

Булуу, Локечеен. 1942 с. Сталинградскай фронт 382-е сп састаабыгар сэриилэспит. 1943 с. эргиллибит. Сэриигэ «Бойобуой утуолэрин иЬин» мэтээлинэн на5араадаламмыт. Горнай райпо5а уЬун кэмцэ суоппардаабыт.

Сидоров Николай Ефимович

           1941 с. сэриигэ ьщырыллан, Сталинградка 21-е армия 252-е сд 928-е сп еэриилэЬэ сылдьан, хацае илиитин тарбахтарын быЬыта ыттаран, 2401№-дээх ЭГ эмтэммит. 1943 сыллаахха дойдутугар кэлбит.

Оленов Петр Кузьмич

1942 с. от ыйыттан сэриилэЬэр армия5а атаарыллыбыта. Сталинград куорат аттынаа5ы дэриэбинэ5э хае да кун устатыгар еал5анан барбыт кыргыЬыыга кыттыбыта. Куоппут фашистары эккирэтэн киирэн дэриэбинэни ылбыттара. Ити кэнниттэн Сталинград куорат эмиэ кытыы дэриэбинэтин кемускээЬин иЬин атаака5а киирсибит. Онно снаряд оскуолкатыттан бааЬыран 1942 с. бала5ан ыйын 28 к. сэрии хонуутуттан тахсыбыт. Дойдутугар П-группалаах инбэлиит буолан теннубутэ. Сэриигэ кердорбут хорсун быЬыытын иЬин Албан аат III -с степеннээх уордьанынан на5араадаламмыта. Сталинград кемускэЬээччилэрэ «влуехпут да буоллар, Сталинграды биэриэхпит суо5а! » диэн девизтаахтарын толореубута.

 

«Олуехпут да буоллар, Сталинграды биэриэхпит суо5а!»

Агеев Александр Григорьевич

            1900 с. 2 Атамай нэЬ . , 1942 с. Горнай ор.барбыта , 1942 с. алтынньы 24 к. Сталинград к. аттыгар сура5а суох суппут . 252 сд 928 сп рядовой.

Александров           Иван Спиридонович

            1918 с. Соло5он нэЬ. , 1942 с. Алдан ор.ынырыллыбыт. 1943 с. олунньу 8 к. елбут, Сталинградскай уоб. Калачевскай ор. Найденов хуторга кемулубут.

Алексеев       Данил Ефремович

1898 сыллаахха Маалтааны, 1942 с. Горнай оройуонуттан барбыта, 1944 сыллаахха сэриигэ сура5а суох суппут, инники 1942 с. куЬунугэр 252 сд састаабыгар киирсэн Сталинград кыргыЬыытыгар сылдьан сэриилэспитэ биллэр.

Алексеев       Николай Гаврильевич

            1900 с. Маалтааны нэЬилиэгэ, 1942 сыллаахха Горнай оройуонуттан барбыта, 1942 сыллаахха алтынньы ыйга Сталинград анныгар сура5а суох суппут, 252 сд рядовой.

Андреев        Гаврил Николаевич

            1918 сыллаахха Соло5он нэЬилиэгэр Силээн, 1941 сыллаахха Горнай оройуонуттан барбыта, 1943 сыллаахха тохсунньу 4 кунугэр сэриигэ елбут уонна Сталинград куорат «КыЬыл Октябрь» собуот таЬыгар кемуллубут, 45 сд 253 сп рядовой.

Жирков Гаврил Васильевич

            1921 с. II Атамай, 1942 с. Горнайтан барбыта, сура5а суппутунэн аа5ыллар. Ол гынан баран сэриигэ сылдьыспыт Маалтааны киЬитэ Заровняев А.Ф. кэпсииринэн 1943 с. бааЬырбыттары тиэйэн иЬэр састаабы естеех буомбалааЬыныгар тубэЬэн Сталинград чугаЬыгар елбут, 252 сд 928 сп рядовойа эбит.

Иванов Дмитрий Павлович

            1900 с. Ньурба5анчына5а тереебут, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. алтынньы 24 к. Сталинград анныгар Кузмичи дэриэбинэ5э сура5а суох суппут. 252 сд 928 сп рядовой.

Колесов Прокопий Григорьевич - Лоппой

            1915 с. I Атамай «Уунэр олох» к-з, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1943 с. атырдьах ыйын 10 к. сэриигэ елбут, Сталинградскай уоб. Славянскай ор. Долино дэр. Кемуллубут. КыЬыл Знамялаах 39-с. гвардейскай сд 117 гв. СП гвардеец рядовой. Кини инники 19-с ТХБ-р састаабыгар сылдьан Ильмень куел кыргыЬыытыгар кыттыбыта.

Лукин Дмитрий Филиппович

    1902 с. Мытаах, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. алтынньы 20 к. сэриигэ елбут, Сталинград аттыгар Кузмичи дэр. кемуллубут, сэриилэспит чааЬа 252 сд 928 сп рядовой.

Максимов Гаврил Дмитриевич

            1903 с. Мытаах 1942 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. алтынньы 5 к. сэриигэ елбут, Сталинград уоб. кемуллубутэ саба5аланар. 252-с. сд састаабыгар сэриилэспит.

Максимов Семен Филиппович

            1903 с. Ньурба5анчына, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1943 с. сацатыгар СталинградTahыгap сура5а суох суппут, сэриилэспит чааЬа 252 сд.

Мамаев Матвей Николаевич

           1903 с. II Одуну, «Коммуна» к-з, 1942 с. Горнайтан барбыта, ити сыл алтынньы 22 к. сэриигэ елбут, Сталинград анныгар Кузмичи дэр. Хотулуу-илин 130.7 урдэлгэ «Октябрь 13 сыла» к-зYTO таЬыгар комуллубут. 252 сд састаабыгар сэриилэспит.

Михайлов Осип Михайлович

Сытыган уола- 1905 с. Мытаах нэЬилиэгэр тереебут, 1942 с. Алдан к. барбыта, 1942 с. ахсынньы 20 к. сэриигэ олбут уонна Сталинград уоб. Нежнечирскай ор. Новомаксимовка хутор ар5аа оттугэр комуллубут. 315 сд 1028 сп рядовой

Никоноров Петр Тихонович

            1900 с. I Одуну, «КыЬыл сардаца» к-з, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. алтынньы 20 к. сэриигэ олбут, Сталинград таЬыгар Кузмичи дэр. Хотулуу-илин 130.7 урдэлгэ «Октябрь 13 сыла» к-з УТФ таЬыгар комуллубут 252 сд 928 сп рядовойа, гражданскай сэрии кыттыылаа5а.

Оленов Петр Михайлович

            1901 с. Кировскай, Калинин аат. К-з, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. алтынньы 20 к. Сталинград таЬыгар сура5а суох суппут. Кини 928 сп 252 сд рядовойа.

Обутов Павел Герасимович

            1917 с. Октябрьскай, Сталин аатынан колхоз, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1943 с. кулун тутар 15 к. ылбыт бааЬыттан елбут, Сталинградскай уобалас Слащевская ст. комуллубут 38 сбр рядовой.

Павлов Гаврил Дмитриевич

            1906 с. II Атамай, 1941 с. сэриигэ барбыта, 1944 с. кулун тутар ыйга фронна сура5а суох суппут. 52 гв.сд 155гв.сп стрелковай взводун командира, гвардия лейтенана.

Парфенов Василий Платонович

            1912 с. Мытаах, Дьиикимдэ 1942 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. ахсынньы 20 к. сэриигэ елбут, Сталинград уоб. П.Чирскай ор. Н.Максимовка х. кемуллубут. 315 сд 1328 сп рядовой.

Петров Афанасий Петрович

             1904 с. Бэрдьигэстээх, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. алтынньы 24 к. Сталинград анныгар 252 сд 928 сп састаабыгар кыргыЬа сылдьан сура5а суох суппут.

Петров Матвей Алексеевич

            Уус уола- 1908 с. Бэрдьигэстээх, «КыЬыл» к-з, 1941 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. ахсынньы 15 к. 602 ппг ылбыт бааЬыттан елбут, уонна Сталинград к. анныгар Песковатка сэл. Кемуллубут. 252 сд састаабыгар сэриилэспит. Кини инники 199 сд 617 сп састаабыгар Харьков к. туЬаайыытыгар сэриилэспитин бииргэ сылдьыбыт Саввин М. Е. туоЬулуур.

Семенов Иннокентий Петрович - Ыттах

           1906 с. Ньурба5анчына, Калинин аат. к-з, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1920 с. ахсынньы 10 к. сэриигэ елбут, Сталинград к. анныгар 145,0 урдэлгэ кемуллубут, Донскай фронт 66 армия, 226 сд 986 сп састаабыгар сэриилэспит, рядовой.

Тарасов Федот Иванович

           1903 с. Маалтааны, «Маай» к-з, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. алтынньы 23 к. сэриигэ елбут, Сталинград к. анныгар Кузмич дэр. Хотулуу-илин 130,0 урдэлгэ «Октябрь 13 сыла» к-з УТФ таЬыгар кемуллубут. Саллаат 252 сд 928 сп састаабыгар сэриилэспит, рядовой.

Тарасов Савва Иванович I

            1918 с. Соло5он, Сталин аат. к-з, сэрии иннигэр Мытаах «Эргис» к-зка суоччутунан улэлээбит. 1942 с. сэтинньи 11 к. сэриигэ елбут, Сталинград к. анныгар Перекопка хуторга кемуллубут. 40 гв. Сд 111 гв. Сп састаабыгар сэриилэспит, рядовой. Буойун инники Волховскай фронна сэриилэЬэ сылдьан бааЬыран госпитальга эмтэнэн утуербутэ биллэр.

Татаринов Матвей Осипович

           1903 с. Октябрьскай, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. муус устар 2 к. сэриигэ елбут, Сталиград уоб. Кузмичи дэр. Хотулуу-илин 130,0 урдэлгэ «Октябрь 13 сыла» к-з УТФ таЬыгар кемуллубут. Саллаат 252 сд, 928 сп састаабыгар сэриилэспит.

Федотов Илья Васильевич

           Халларах уол - 1903 с. 2 Атамай, 1942 с. Горнайтан барбыта, 1942 с. ахсынньы 20 к. Сталинград анныгар Шестакова сэл. таЬыгар сура5а суох суппут. Бойун 87 сд 1379 сп састаабыгар сылдьан сэриилэспит. А5ата - ытыллыбыт кыЬыл бартыЬаан Федотов Василий Семенович.

Филиппов Алексей Иванович

       1903 с. 2 Атамай, 1942 с. Горнайтан барбыта. Биллэрии быЬыытынан « 1943 с. олунньуга сура5а суох суппут ». Ол гынан баран Сталинград аттыгар сэриилэЬэ сылдьан бааЬырбыт Заровняев А. Ф. Октябрьскай нэЬ. ыалдьан сыыллыбыт Васильев И. Д. кэпсээбиттэринэн, Филиппов Сталинград таЬыгар илиитигэр бааЬыран ити икки дьону кытта тыылга баран истэ5инэ эшелоннара естеех буомбалааЬыныгар тубэЬэн 1943 с. тоххсунньуга елбутун чуоккай кербуттэр. Ханна кемуллубутэ биллибэт, сэриилэспит чааЬа 252 сд 928 сп буолара саба5аланар.

Шевелев Николай Николаевич

1924 с. Орджоникидзевскай ор. Октемугэр тереебут. Промкомбинат улэЬитинэн сылдьан 1942 с. Горнайтан ьщырыллыбыта, 1942 с. сэтинньи 28 к. Сталинград кыргыЬыытыгар елбут, Кини Грачев аппатыттан 5 км хотулуу- илин Кузмичи дэр. кемуллубут. 252 сд 932 сп састаабыгар сэриилэспит

bottom of page