Владимир Дионисович Лонгинов, билэрбит курдук, Горнай улууhун, 11 Атамай нэhилиэгэр Бэс-Күѳлүгэр 1919 сыллаахха бала5ан ыйын 2 күнүгэр төрѳөбүтэ.

          Лонгиновтар Бэс-Күөлүгэр 7 сыл олорбуттара. Владимир Дионисович а5ата Дионисий Евстафьевич 1884 сыллаахха урукку Дүпсүн улууhугар лѳчүөк кэргэнигэр тѳрөѳбүтэ. Омугунан нуучча. Ийэтэ Сусанна Петровна 1889 сыллаахха Баайа5антай улууhугар Баайа5а5а эмиэ лөчүѳк кэргэнигэр төрѳөбүтэ. Сусанна Петровна епархиальнай училищены бүтэрэн, учуутал идэлээх эбит.

          А5алара таӊара дьиэтигэр а5абыытынан үлэлээбитэ. Сусанна Петровна манна оскуола суох буолан, итиэннэ элбэх о5олонон дьиэтин-уотун кѳрөн олорбут. Кинилэр бэйэлэрэ кэтэх хаhаайыстыбаны туталлара. Дионисий Евстафьевич yhун кэмӊэ кэриимнии (о5о сүрэхтии, ѳлбүт дьоӊӊо мэлииппэ аа5а) барарыгар до5ор, кѳмөлѳhөѳччү буолуо диэн Баhылай уолу (Иванов Василий Андреевиhы) дьонуттан көрдѳөн, икки кыhын кыстаппыт. «Дионисий Евстафьевич а5абыыт сахалыы үчүгэйдик саӊарара, кэпсэтинньэӊ, эйэ5эс майгылаа5а. Дьиэ кэргэнэ сахалыы сиэринэн туттан олорор ыал этэ. Ийэлэрэ эмиэ уу сахалыы ыраастык саӊарар, сытыары сымна5ас майгылаа5а. Иистэнньэӊ, ahы минньигэстик астыыр хаhаайка этэ» диэн Баhылай о5онньор суруйбут ахтыыта баар. Лонгиновтар элбэх о5олоох эйэлээх ыал, о5олорун кыра эрдэхтэриттэн үлэ5э үөрэтэр дьиэ кэргэн эбит.

          Володя Лонгиновтар кэргэттэригэр бэhис о5онон төрөөбүт. Кинилэр Володя а5ыс ыйдаа5ар 1920 сыллаахха муус устар ыйга мантан Уус-Алдан оройуонугар Танда бөhүөлэгэр көспүттэр. Лонгиновтары Иванов Василий Андреевич уонна Васильев Семен Данилович атынан көhөрбүттэр. «Көhөллөрүгэр хаама илик, көтөххө сылдьар о5олоох  этилэр, ол о5о улаатан Советскай Союз Геройа Владимир Дионисович Лонгинов эбит буолла5а, ону ким түhээн билиэй» диэн кырдьа5ас чиӊэтэн эппитэ баар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Владимир Лонгинов о5о сааhа

 

Лонгиновтар 1920-1927 сылларга Танда5а олорбуттар. А5алара Танда таӊара дьиэтигэр а5абыытынан, ийэлэрэ Сусанна Петровна Танда оскуолатыгар учууталынан үлэлээбиттэр. Кинилэр 8 төрөппүт уонна 1 иитиэх о5олоохтор эбит: Алексей, Ольга, Валентина, Владимир, Василий, Геннадий, Иулита, Клавдия, Илья.

Ол курдук Володя о5о сааһа Танда5а ааспыт. Эдьиийдэрин ахтыыларынан, Володя Лонгинов орто уӊуохтаах, бө5ө-та5а эттээх-сииннээх, көрсүѳ, сымна5ас майгылаа5а. Араас кинигэлэри умсугуйан туран аа5ара, сахалыы иӊнибэккэ аа5ар, суруйар эбит. Сөбүлээн бултуур, хайыhардыыр дьарыктаа5а. Кини элбэх до5ордоо5о, өрүскэ киирэн күөгүлүүрүн, сөтүөлүүрүн, мээчигинэн, «городки» оонньууну оонньуурун сөбүлүүр эбит. Үлэ5э дьо5урдаа5а, сүрэхтээ5э, төрөппүттэрин, улахан дьон соруйуутун этиппэккэ толороро. Танда музейын архыыбыгар баар оскуола5а үөрэммит таабылыттан көрдөххө, үчүгэйдик үөрэммит.

1927 сыллаахха Сусанна Петровна биэс о5олоох, саха кыыhа дьиэ көрөөччүлээх Уус-Алдан улууhун Бээрийэ сэлиэнньэтигэр көспүттэр. А5алара үс о5отунаан Дүпсүӊӊэ дуу, Танда5а дуу хаалбыт. Сусанна Петровна Бээрийэ 4 кылаастаах 2 учууталлаах оскуолатын сэбиэдиссэйинэн, Ш-IV кылаастарга учууталынан үлэлээбит. Бээрийэ5э учууталлар дьиэлэрэ суох буолан, Сусанна Петровна о5олорунаан оскуола дьиэтигэр олорбут. Манна Володя 1-кы кылааска үөрэнэ киирбит.

1928-1929 сылларга Түүлээх    сэлиэнньэтигэр көһөн олорбуттар.

1929 сыл сайыныгар Дүпсүӊӊэ, онтон Дьокуускай куоракка  көһөн киирбиттэр. Володя нуучча-татаар оскуолатыгар үөрэммит. Ол кэннэ Дьокуускайга олорбут дьиэлэрэ эдьиийин Валентина Дионисовна Стрекаловскаяны (кэргэнин араспаанньатынан) кытта Үөhээ-Бүлүүгэ барсан, сэттэ кылааhы онно бүтэрбит. Дионисий Евстафьевич 1938 сыллаахха өлбүт. Со5отох ийэлэрин хамнаhыгар ахсыа: ийэлэрэ уонна сэттэ о5о буолан татымнык олорбуттар, Сусанна Петровна сэллик диспансерыгар медсес-транан үлэлээбит. Улахан кыргыттар Ольга уонна Валентина тyhунан ыал буолбуттар. Володя сэттэ кылааhы бүтэрэн баран, соцстрахование кyypyhyгap киирэн үөрэммит, үлэhит буолан ийэтигэр, бырааттарыгар, балыстарыгар көмөлөhөр санаалаах эбит. Kyypyhy бүтэрэн баран, 1939 сыл бала5ан ыйыттан сэриигэ барыа5ар диэри Томпо оройуонугар государственнай страховой инспекция бухгалтерынан үлэлээбит. Томпо50 сылдьан, 1940 сыллаахха комсомолга киирбит, онтон сүргэтэ улаханнык көтө5үллүбүт: инники сылларга а5алара а5абыытынан үлэлээбитин иhин, Лонгиновтары оччотоо5у Сэбиэскэй былаас «кырыы хара5ынан көрөрө». Ол сылдьан 1941 сыллаахха улаханнык ревматизмынан ыалдьан, Дьокуускайга уобаластаа5ы балыыhа5а сыппыт.

Ийэ дойдуну көмүскээhин - ытык иэс

 

Ити кэмӊэ немецкэй-фашистскай талабырдьыттар биhиги Төрөөбүт Ийэ дойдубутугар түөкүннүү саба түhэллэр. Улахан убайдарын Ѳлөксөйү, «Холбос» ыскылаатыгар куруусчутунан үлэлии сырытта5ына, Кыhыл Армия5а ыӊырбыттар. Убайа Алексей ыал буола ялик, сулумах эбит. Чита уобалаhыгар младшай командирдар куурустарын үөрэнэн бутэрэн  баран, фроӊӊа барбыт. Владимир балыыhаттан үтүөрэн тахсаат, Томпо5о төннүбэккэ эрэ, 1941 сыл атырдьах ыйыгар Дьокуускай куорат военкоматынан ыӊырыллан, А5а дойдуну көмүскүүр сэриигэ барбыт. Владимир эдьиийдэрин ахтыыларынан, Лонгиновтар Горнай оройуонуттан Илья Капитонов диэн уончалаах уолу иитэ ылбыттар. Ол уол улаатан баран, эмиэ А5а дойдуну көмүскүүр сэриигэ барбыт. Уолаттар Армияттан дьонугар өрүү суруйаллар эбит. Ол эрээри, хомойуох иhин, Володя со5отох тиhэх суруга эрэ бүгүӊӊү күӊӊэ диэри ордон хаалбыт. Владимир ийэтин харыстаан, сэрии төһө ынырыгын, саллаат сырыыта төһө күчүмэ5эйин суруйбат эбит. Онноо5ор Воронеж куорат  аттыгар  бааhыран  баран, госпитальга сыппытын туhунан ийэтигэр биллэрбэтэх. Сэриигэ сылдьар күчүмэ5эй сырыыларын туhунан сэрии кэнниттэн холбоhуох буолан үлэспит кыыhыгар Валентина Пинаева5а суруйар эбит. Лонгиновтар үс уолаттара үhүөн сэрииттэн эргиллибэтэхтэр. Ийэлэрэ Сусанна Петровна 1942 сыллаахха өлбут.

Владимир Дионисович Лонгинов  Краснознаменнай, Суворов уонна Богдан Хмельницкай орденнардаах 206-с дивизия, Кутузов орденнаах Плоштенскай 722-с полкатын 1 стрелковай батальонун пулеметнай ротатын отделениетын командира этэ. Бу полк 1942 сыллаахха Воронеж куорат анныгар кыргыhыыга кыттыыны ылбыта. Сумскай, Курскай уобаластары босхолуур кыргыhыыларга Владимир Лонгинов 4 төгүл бааhырбыта.

 

 

Геройдуу хорсун быhыы

 

         1943 сыл бала5ан ыйын 15 күнүн  түүнүгэр старшай лейтенант Савченко ротатын састаабыгар маӊнайгынан Днепр өpүhү туорааhыны са5алаабыта. 1 батальон  хорсуннук саталлаахтык кимэн киирэн, кини кэнниттэн полк атын сэриилэрэ Днепри сүтүгэ суох тyopaahыннapыгap кыа5ы биэрбитэ уонна онтон салгыы  Днепр өрүс ар5аа биэрэгэр плацдармы былдьаан ылан, онно бө5өргөтүммүтэ. Бу операция5а Владимир Дионисович Лонгинов бэйэтин пулеметун уотунан өстөөх 80-тан тахса, онтон бала5ан ыйын 29 күнүгэр өстөөх 60-тан тахса саллаатын уонна офицерын суох оӊорбута. Плацдарм иhин хорсуннук сэриилэспит старшай сержант Владимир Дионисович Лонгиновка ССРС Верховнай Советын Президиумун 1943 сыл алтынньы 25 күнүнээ5и ыйаа5ынан Ленин уонна «Кыhыл көмүс сулус» медалы туттаран туран, Советскай Союз Геройун аата иӊэриллибитэ.

1945 сыллаахха алтынньы ый 26 күнүгэр Лонгиновтар дьиэ кэргэттэрэ «младшай лейтенант Владимир Лонгинов 1943 сыл сэтинньи 18 күнүгэр сура5а суох сүттэ» диэн сурук туппуттар. Герой эдьиийэ Иулита Дионисовна олус yhуннук сураспыт, көрдөөбүт да, 1965 сылга диэри туох да сибики биллибэтэх. 1965 сыллаахха партийнай архыып үлэhитэ П.В. Гоголев ССРС Оборона Министерствотын архыыбын ССРС Геройдара секторыттан Владимир Лонгинов геройдуу хорсун быhыытын ойуулуур наградной илииhин булан ылбыт. Советскай Союз Герой аата иӊэриллибитэ 15-20 күн буолан баран, сэтинньи ый ортотугар Владимир Дионисович сура5а суох сүтэн хаалбыт. Онон,  на5араадата туттарыллыбакка хаалбыт.  Бу курдук 1965 сылтан Саха сиригэр өссө биир Советскай Союз Геройа эбиллэр.

1943 сыл сэтинньи 18 күнүгэр Украинаны босхолуур иhин кыргыhыыга хорсуннук сэриилэhэ сылдьан, Черкасскай уобалас Каневскай оройуонун Пшеничники дэриэбинэ анныгар геройдуу охтубута. Кини уӊуо5а Пшеничники дэриэбинэ5э быраатскай могила5а көмүллэ сытар.

 

Мөккүөрдээх түгэн

 

Кини ча5ылхай оло5ор биир мөккүөрдээх түгэн баар этэ. Герой төрөөбүт буора ханныгый диэн. Кинигэлэргэ, бэчээкэ тахсыбытынан Уус-Алдан Тандатыгар от ыйын 28 күнүгэр 1919 сыллаахха төрөөбүтэ дэнэр. Биллэрин курдук, киhи төрөөhүнэ ЗАГС докумуонунан бигэргэтиллэр, революция иннигэр о5о таӊара дьиэтигэр сүрэхтэнэрэ, онно суруллара. Уус-Алдан, Горнай да архыыптарыгар көрдөөhүн эппиэти биэрбэтэх, Tyohy сурук суох эбит. Ону Михаил Ефимович Тимофеев Государственнай архыыпка оройуон историятын үөрэтэ сылдьан, 8 илиистээх Лонгинов В.Д. личнэй дьыалатын булан ылбыта. Ол иhигэр кини бэйэтэ суруйбут автобиографията сылдьара. Онно этиллэр:

«Мин, В. Д. Лонгинов 1919 сыллаахха бала5ан ыйын 2 күнүгэр Горнай оройуонугар Бэс-Күөлүгэр төрөөбүтүм». Бу киhи саарба5алаабат чахчыта, автор  сыыстарыан, булкуйуон табыллыбат.

Ыйдаах о5о  баарын көрөн, Танда олохтоохторо чуолкайын аахсыбакка, биhиэхэ төрөөбүтэ диэтэхтэрэ.

Биллэн турар, Советскай Союз Геройа Владимир Дионисович Лонгинов Саха сирин норуотун бүттүүнүн киэн туттуута, албан аата буолар. Герой олорбут сирдэринэн кинини холобур оӊостуу - үүнэн эрэр ыччаты иитиигэ Tөhүү күүс эрэ буолар. Оттон Горнайга төрөөбүтэ ураты чиэhи сүктэрэр, эппиэтинэhи үөскэтэр.